Λέχαιο

Παράλια κωμόπολη (υψόμ. 10 μ., 3.952 κάτ.) του νομού Κορινθίας. Βρίσκεται στην ακτή του Κορινθιακού κόλπου, 8 χλμ. Δ της Κορίνθου. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Άσσου-Λεχαίου. Μέχρι το 1928 ονομαζόταν Κολομπότσι. Αποτελεί αξιόλογο παραθεριστικό κέντρο του νομού. Ιστορία. Το Λ. ήταν επίνειο της Κορίνθου προς τον Κορινθιακό κόλπο κατά την αρχαιότητα και βρισκόταν τρία χιλιόμετρα Α της σημερινής κωμόπολης, αποτελώντας ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της εποχής. Λόγω της ασφάλειας που προσέφερε και της μικρής απόστασής του από την πόλη, το Λ. αποτελούσε το κυριότερο εμπορικό λιμάνι της Κορίνθου, προορισμένο να δέχεται κυρίως την κίνηση από τη δυτική Μεσόγειο και την Ιταλία, καθώς και τον πολεμικό της ναύσταθμο. Σύμφωνα με την παράδοση, επώνυμος ήρωας του Λ. ήταν ο Λέχης, γιος του Ποσειδώνα και της Πειρήνης και αδελφός του Κεγχρίου· ο τελευταίος έδωσε το όνομά του στο δεύτερο λιμάνι της Κορίνθου (στον Σαρωνικό), τις Κεγχρεές. Κατά τους προϊστορικούς χρόνους, όπως προκύπτει από τους δύο παράλιους συνοικισμούς του Koράκου και του Αγίου Γερασίμου, η αμμώδης παραλία του Λ. προσφερόταν για να προσορμίζονται τα μικρά πλοία της εποχής. Η μεταβολή που επήλθε στη ναυσιπλοΐα επέβαλε στους ιστορικούς χρόνους τη δημιουργία ενός τεχνητού λιμανιού που θα ανταποκρινόταν στις ανάγκες της πόλης. Την περίοδο της τυραννίας των Κυψελιδών κατασκευάστηκαν κυματοθραύστες από μεγάλους ακανόνιστους (αργούς) λίθους, με σκοπό να προφυλαχθεί το λιμάνι από τους ισχυρούς δυτικούς ανέμους. Με τεχνητά μέσα αφαιρέθηκε άμμος για να διαμορφωθούν δύο προλιμένες, τα νεώρια, οι νεώσοικοι και ο δίαυλος που ένωνε το λιμάνι («χωστός λιμήν») με τη θάλασσα. Οι αμμόλοφοι που σχηματίστηκαν από το υλικό αυτό, ύψους περίπου 10 μ., φανερώνουν ακόμα και σήμερα τη θέση του λιμανιού, το οποίο στο μεγαλύτερο τμήμα του έχει μεταβληθεί σε τέλμα. Το μέγεθος του λιμανιού ήταν εντυπωσιακό: η έκτασή του ήταν 460 στρέμματα και τα κρηπιδώματα της προκυμαίας του είχαν μήκος 7 χλμ. Το Λ. συνδεόταν με την Κόρινθο με μακρά λίθινα τείχη, επιστεφόμενα με πλινθοδομή, το μήκος τον oποίων έφτανε τα 12 στάδια (περίπου 2.200 μ.). Ανάμεσα στα τείχη αυτά, το διάκενο των οποίων (πλάτους περίπου 1.200 μ.) διέσχιζαν οι δύο κύριες οδοί Κορίνθου-Λ., έγινε η μάχη μεταξύ Λακεδαιμονίων και Κορινθίων κατά τον Κορινθιακό πόλεμο (393 π.Χ.). Η κίνηση του λιμανιού του Λ. ήταν μεγάλη σε όλες τις εποχές της ακμής της Κορίνθου, καθώς η τελευταία αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα της αρχαιότητας. Όμως, το Λ. δεν είχε ποτέ πολλούς κατοίκους ως συνοικισμός· ο πληθυσμός απαρτιζόταν κυρίως από άτομα που κατοικούσαν εκεί λόγω επαγγέλματος. Σύμφωνα με τον Παυσανία, στο Λ. υπήρχε ιερό του Ποσειδώνα, ενώ ο Πλούταρχος αναφέρει ναό της Αφροδίτης, προστάτιδας των ναυτικών. Στον δεξιό βραχίονα του αρχαίου λιμανιού, στη θέση Διαβατίκι, ανακαλύφθηκε από τον καθηγητή Δ. Πάλλα η παλαιοχριστιανική βασιλική του Λ., ο μεγαλύτερος από τους γνωστούς ναούς της περιόδου στον ελλαδικό χώρο (το συνολικό του μήκος μαζί με το αίθριο και την αυλή ξεπερνά τα 175 μ.). Η βασιλική είναι χτισμένη στη θέση στην οποία Κορίνθιοι χριστιανοί είχαν ενταφιάσει τα σώματα του αγίου Λεωνίδη και επτά γυναικών μαρτύρων, αφού τα περισυνέλεξαν από την παραλία όπου είχαν εκβραστεί μετά τη θανάτωσή τους με πνιγμό επί Δεκίου. Στον ίδιο χώρο υπήρχε παλαιότερα μαρτύριο του Λεωνίδη και των συμμαρτύρων του. Η βασιλική ιδρύθηκε περίπου στα μέσα του 5ου αι. και καταστράφηκε στα μέσα του 6ου αι. από ισχυρό σεισμό· αντικαταστάθηκε διαδοχικά από μικρότερους ναούς έως τον 13o αι. Ήταν τρίκλιτη, με προεξέχον πεντάκλιτο εγκάρσιο κλίτος και πεντάκλιτο νάρθηκα. Είχε εσωτερικές διπλές κιονοστοιχίες με 23 κίονες και περιλάμβανε αυλή με περίδρομο, αίθριο με μεγάλη δεξαμενή και στοά μπροστά από τον νάρθηκα. Ο ναός στεγαζόταν με ξύλινη στέγη, εκτός από το κεντρικό τμήμα του ιερού στο εγκάρσιο κλίτος, που στεγαζόταν με τρούλο. Στα Β του ναού υπήρχε βαπτιστήριο, το οποίο απαρτιζόταν από προθάλαμο που οδηγούσε σε ένα τετράκογχο και από ένα αψιδωτό οκτάγωνο (το φωτιστήριο) όπου βρέθηκαν δύο κολυμπήθρες. Τα λείψανα των μαρμαροθετημάτων καθώς και τα ωραιότατα σύνθετα θεοδοσιανά κιονόκρανα μαρτυρούν ότι η εσωτερική διακόσμηση του ναού ήταν ανάλογη με το μέγεθος και τη μεγαλοπρέπεια του όλου συγκροτήματος. Η παλαιοχριστιανική βασιλική του Λεχαίου, ο μεγαλύτερος από τους γνωστούς ναούς της εποχής στον ελλαδικό χώρο, έχει τεράστιες διαστάσεις και μεγαλοπρέπεια στο σχέδιο. Λείψανα της μεγάλης βασιλικής στο Λέχαιο, που γκρεμίστηκε από σεισμό στα μέσα του 6ου αι. μ.Χ.